Gospodarka leśna w basenie Morza Śródziemnego prowadzona jest od tysiącleci. Zapewniają one społeczeństwu kluczowe usługi ekosystemowe (ES) i są siedliskiem dużej różnorodności biologicznej. Niektóre z nich są uzależnione od tradycyjnych praktyk rolniczo-sadowniczo-pasterskich w celu wspierania różnorodności biologicznej i zapewnienia świadczenia usług. Wielofunkcyjność jest istotną cechą lasów śródziemnomorskich, gdzie niedrzewne produkty leśne i usługi mogą być równie ważne dla społeczeństwa, pod względem dochodów i niematerialnych usług kulturalnych, jak miejsce wypoczynku i przywiązania.
Lasy pokrywają 88 milionów hektarów w basenie Morza Śródziemnego, a obszar ten od 1990 r. powiększa się w tempie netto 0,85 % rocznie. Obecnie lasy zajmują 21 % powierzchni całego regionu, przy czym ponad połowa z nich znajduje się w Hiszpanii, Francji, Turcji i we Włoszech.
Spontaniczna ekspansja lasów zwiększa podaż usług ekosystemów, choć pojawiają się również pewne dysfunkcje ekosystemów (EDS) i kompromisy między nimi. Dokonaliśmy przeglądu dowodów naukowych dotyczących ES, EDS i kompromisów pomiędzy różnymi pakietami ES. W oparciu o te wyniki, przedstawiamy zalecenia dla polityki maksymalizacji stosunku ES/EDS w krajobrazie.
Usługi ekosystemowe, dys-usługi i kompromisy spontanicznej ekspansji lasów
Retencja gleby i sekwestracja C w postaci biomasy drzew to główne usługi świadczone przez nowe lasy. Z kolei transpiracja i przechwytywanie opadów przez drzewa może prowadzić do ujemnego bilansu pod względem wydajności wodnej z powodu ekspansji lasów. Przewidywane scenariusze wzrostu suchości w regionie śródziemnomorskim wymagają aktywnego zarządzania w celu zminimalizowania ryzyka obumierania lasów z powodu konkurencji drzew o wodę oraz zagwarantowania usług związanych z zaopatrzeniem ludności w wodę.
Ekspansja lasów może stanowić okazję do zmniejszenia fragmentacji lasów i wzmocnienia ochrony leśnych gatunków specjalistycznych. Odnowa lasów w krajobrazach zdominowanych przez uprawy poprawia różnorodność krajobrazu, podczas gdy odwrotna sytuacja ma miejsce, gdy półnaturalne łąki lub mozaiki rolno-leśne są przekształcane w ciągłe drzewostany.
Dzikie pożary w pięciu krajach eurośródziemnomorskich (Francja, Grecja, Włochy, Portugalia i Hiszpania) powodują spalenie około 450 000 ha rocznie, co stanowi 85% całkowitej spalonej powierzchni w całej Unii Europejskiej. Proces spontanicznej ekspansji lasów stwarza korzystne warunki dla rozprzestrzeniania się pożarów, ale obecnie w wielu częściach basenu Morza Śródziemnego praktyki aktywnej gospodarki leśnej są rzadkością. Praktyki takie są pilnie potrzebne, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia dzikich pożarów, poprawić efektywność wykorzystania wody i zmniejszyć wrażliwość drzewostanów.
Propozycje polityki
Kwestie związane z leśnictwem w Europie są rozproszone pomiędzy różne interesy sektorowe z wieloma konkurującymi ze sobą celami, co komplikuje zarządzanie spontaniczną ekspansją lasów.
Opowiadamy się za polityką ukierunkowaną na tworzenie krajobrazów odpornych na towarzyszące im zagrożenia, takie jak pożary, jednocześnie promując leśne łańcuchy wartości, które stymulują aktywne zarządzanie w celu dostarczania dóbr i usług poza drewnem. Inicjatywy polityczne powinny dążyć do zminimalizowania szkód i strat społeczno-ekologicznych, przyjmując zamiast tego perspektywę terytorialną wykraczającą poza odrębne środki i płatności związane z lasami i gospodarstwami rolnymi.
Wzywamy do zmian w środkach Wspólnej Polityki Rolnej UE (WPR), które finansują działania związane z lasami i agroleśnictwem. Na przykład, mogłyby one przejść od finansowania zalesiania do stymulowania konkurencyjności sektora związanego z leśnictwem, jego łańcuchów wartości oraz świadczenia usług środowiskowych i klimatycznych (np. ochrona gleby, odporność na pożary). Ponadto płatności bezpośrednie w ramach WPR mogłyby wspierać wielofunkcyjne systemy rolnicze i śledzić ich wydatki w celu zapewnienia korzyści dla różnorodności biologicznej.
Proponujemy bardziej zrównoważone włączenie różnych sposobów użytkowania gruntów do unijnej sieci Natura 2000. Wraz z intensyfikacją wsparcia dla rolnictwa o wysokiej wartości przyrodniczej na obszarach o mniej korzystnych warunkach gospodarowania, zwiększyłoby to różnorodność biologiczną, jednocześnie łagodząc czynniki ryzyka związane z ekspansją lasów.
Odtworzenie wielofunkcyjnego krajobrazu z mozaiką lasów i płatów rolnych (w tym przypadku gajów oliwnych) pozwoliłoby na zmniejszenie ryzyka wystąpienia dzikich pożarów. Estremadura, zachodnia Hiszpania. Zdjęcie: Fernando PulidoW basenie Morza
Śródziemnego pojawia się wiele inicjatyw, które stanowią przykład naszego podejścia, np. projekt Mosaico w zachodniej Hiszpanii (Estremadura), gdzie środki reaktywne są stopniowo zastępowane podejściami proaktywnymi, które angażują lokalną ludność w odzyskiwanie produktywnej mozaiki wiejskiej , a krajobrazy są przeprojektowywane w celu dostosowania do klimatu i generowania dochodów.